Kardeş Şehirler

Kentler Arası İşbirliği Süreci

Günümüzün sürekli değişen ve gelişen dünyasında, şehirlerin önemi de gittikçe artmaktadır. Yönetimde ağırlığın merkezden yerel yönetimlere doğru kayması, hem demokrasinin tabana yayılmasını hem de yerel yönetimlerin güçlenmesini sağlamaktadır. Böylece yerel yönetimlerin etkinliği artmakta ve etkinlik alanının uluslararası boyutlara da ulaştığı görülmektedir.

Kentler arasında uluslararası işbirliğinin en önemli amacı, yerel yönetimleri geliştirmek, yerel demokrasiyi güçlendirmek, halkın yönetime katılım hakkını savunmak, yerel yönetimler aracılığıyla toplumlar arasında barış ve kardeşliği geliştirmek, çevre kaynaklarının daha iyi kullanılması için yerel düzeyde işbirliği yapmak, yerel yönetimler arasında bilgi ve deneyim paylaşımını sağlamak şeklinde ifade edilebilir.

İstanbul’un kentler arası ilk işbirliği, Brezilya’nın Rio de Janeiro kenti ile 1965 yılında Kardeş Şehir Protokolü imzalanması ile gerçekleşmiştir ve bu protokol 2012 yılında yenilenmiştir.

Kardeş Şehir Kavramı

Kardeş şehir, coğrafi olarak uzak yerleşim alanlarının, kültürel ve ticari alışveriş amacıyla oluşturdukları birlikteliktir. Bu birliktelik, sosyo-ekonomik gelişimi yükseltmek amacıyla proje ve programlar yürüten iki veya daha fazla belediyenin ortak uygulamasıdır. Kardeş şehir ya da uluslararası ilişkiler terminolojisinde “sister city”, 1950’li yıllardan itibaren ABD şehirleri ile dünyanın geri kalan ülkelerindeki şehirler arasında barış ve karşılıklı anlayışın geliştirilmesi amacıyla ortaya çıkmıştır. Avrupa’da da aynı yıllarda özellikle Fransız ve İngiliz şehirleri arasında dostluğun geliştirilmesi amacıyla ‘’twinning’’ adı verilen kardeşlik ilişkileri kurulmaya başlanmıştır.

Merkezi ABD’de bulunan Dünya Kardeş Şehirler Birliği Teşkilatı’nın prensiplerine göre bir şehir her ülkeden ancak bir şehir ile kardeş şehir ilişkisi kurabilir. Bu, çok katı bir kural değildir. Ancak bu kurala genellikle uyulduğu görülmektedir.

Kardeş şehir olma teklifi, genellikle diplomatik yollardan yapılır. Dışişleri Bakanlığı kanalıyla belediyelere iletilir veya belediyeler arasında karşılıklı temaslar kurulur. Yurtdışından herhangi bir şehirle kardeş şehir olabilmek için Belediye Meclis Kararı ve Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın onayı gerekmektedir.

Gerek Belediye Meclisi kararında, gerekse Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın izninde göz önünde bulundurulan en önemli husus, şehirler arasındaki denkliktir. Şehirlerin; ülke içindeki önemi, nüfusu, ekonomik ve ticari durumu, kültürel yapısı ve coğrafi özelliği bakımından birbirine yakın ya da denk olması idealdir. Çünkü bu kriterlere dayanılarak kurulacak bir ilişki daha verimli olur ve ortak çalışmaların daha başarılı yürümesini sağlar. Bazen yukarıda bahsedilen benzerliklerin bir veya birkaçına bakılarak ya da denk olmamasına rağmen manevi destek sağlamak amacıyla da bir şehirle kardeş şehir ilişkisi kurulabilir.

Kardeş şehir ilişkisinin kendisinin başlıbaşına kurulması, ilişkiyi kuran kentler arasında her türlü işbirliği için uygun bir zemin ve güçlü bir bağ oluşturmaktadır. Genel olarak, yapılan protokol çerçevesinde hangi alanlarda işbirliği yapılacağı ifade edilir. Protokol hazırlanmadan önce de iki tarafın faydasına olacak işbirliği alanları için çalışmalar yapılır ve karşılıklı müzakere edilir. Taraflar isterlerse protokole süre sınırı koyabilirler.

İstanbul’un, 41 Kardeş Şehir, 20 İşbirliği Protokolü ve 28 Mutabakat Zaptı/İyi Niyet Protokolü bulunmaktadır.

İşbirliği Protokolü

İki kent arasında kurulan en güçlü ikinci ilişki türüdür. Proje işbirliği olarak kısa süreli olabileceği gibi kardeş şehir ilişkisinde olduğu gibi uzun süreli olarak da geçerli olabilir. Türkiye’de genelikle kardeş şehri bulunan ülkelerdeki ikinci bir şehir ile ilişki kurulması planlandığında işbirliği protokolü tercih edilmektedir. İşbirliği prookolünde şehirler arasında denklik prensibi aranmamaktadır. İşbirliği alanları teknik, kültürel veya tüm bunları içine alabilecek şekilde de oluşturulabilir. Maddeler tamamen taraflar arasındaki diyaloglarla netleşir. İşbirliği protokollerinde de Belediye Meclis Kararı olmalı ve Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın onayının alınması gerekmektedir. İstanbul, en son Lahor (Pakistan) ve Kyoto (Japonya) ile işbirliği protokolü imzalamıştır.

Mutabakat Zaptı/İyi Niyet Mektubu

İki kent arasında ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla bir niyet beyanıdır. Kent meclislerinin (belediye meclisi) onayına gerek yoktur. Bu yönüyle kent yöneticisinin iradesini yansıtmaktadır. İlişkilerin güçlendirilmesi için ilk aşama niteliğindedir. Esas amaç niyetin eyleme dökülmesidir. İstanbul, en son Encemine (Çad) ve Guangzhou (Çin Halk Cumhuriyeti) ile Mutabakat Zaptı imzalamıştır.